TÓM TẮT TIỂU SỬ CỬ NHÂN NGUYỄN HỮU QUÂN

Cử nhân Nguyễn Hữu Quân (1836 - 1872)

          Cụ Nguyễn Hữu Quân tự bạch là Trúc Hiên, người thôn Phúc An ( thường gọi là Phước Yên), tổng Phú Mỹ, huyện Duy Xuyên, phủ Điện Bàn, nay là thôn Phước Yên, xã Đại An, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam.

          Thân sinh cụ là Nguyễn Hữu Phước - một nhà nho nghèo, có cuộc sống thanh bạch được nhân dân quanh vùng quý mến. Anh trai là Nguyễn Hữu Khát, sáu lần thi đều đỗ tú tài. Xuất thân trong một gia đình có truyền thống hiếu học và nề nếp, việc học hành, thi cử của Cụ Nguyễn Hữu Quân được gia đình rất chú trọng. Cụ Nguyễn Hữu Quân đỗ cử nhân khoa Đinh mão trường Thừa Thiên, năm Tự Đức thứ 20 (1867); năm sau dự khoa thi Hội, bài có dự vào phân số điểm.

          Sau khi đỗ cử nhân, ngày 04 tháng 6 năm Tự Đức 21 ( 1968 ), Cụ được Bộ Lại đề tấu Tự Đức phê chuẩn vào ngạch Huấn Đạo, làm Giáo Thụ phủ Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình. Thời gian sau đó,  gia đình có đại tang cụ về thọ tang, khi mãn tang đổi lĩnh Giáo thụ phủ Nam Sách tỉnh Hải Dương, đồng thời giữ chức quyền Nhiếp phủ vụ Nam Sách. Lúc bấy gìơ, tại các phủ huyện miền đông Bắc Bộ, bọn giặc cướp Tàu Ô thường hay quấy nhiễu trên biển, trên bộ, Chính quyền vùng này đã nhiều lần tập trung lực lượng dẹp loạn, gây cho chúng nhiều tổn thất, thế nhưng với bản chất hung tàn và ngang ngược, lại dựa vào lực lượng đông, có nhiều vũ khí, bọn giặc không chịu từ bỏ dã tâm càn quấy, cướp của, giết người, khiến cho nhân dân quanh vùng hoang mang ,lo sợ.

          Vào đêm 26 tháng 01 năm Tự Đức thứ 25 ( 1872 ), giặc Tàu Ô dùng hơn 90 chiếc thuyền cướp phá phủ thành Nam Sách, cụ Nguyễn Hữu Quân đã chỉ huy binh lính giữ thành, đánh trả quyết liệt. Về việc này, trong tờ tấu của bộ binh gửi triều  đình Huế có viết: “....Trong trận này, quân ta chỉ vẻn vẹn có hơn 600 mà quá nữa là quân mộ dũng chứ không phải phiên chế cơ đội chính quy. Về số quân giặc thì đông hơn gấp đôi. Mặc dù, đã hết sức chống cự, thương vong nhiều, chứ không phải không hết lòng chiến đấu cố thủ, nhưng vì chênh lệch về số quân quá lớn nên không thể địch lại bọn giặc để đến nỗi thất thủ phủ thành “

          Cụ Nguyễn Hữu Quân bị sa vào tay giặc, với khí tiết khẳng khái của viên quan văn, cụ đã lớn tiến mắng chửi quân giặc cho đến khi bị chúng giết. Cũng trong tờ tấu của Bộ binh với triều đình về việc thất thủ phủ Nam Sách, và xin chuẩn y sự quyết định xử trí của bộ trong việc này, có đoạn:

          “....Còn các viên chức, cai đội, cấm binh...như phó lãnh binh Hoàng Văn Chữ, cai đội thí sai đội sáu cơ Tiền Nhuệ là Trần Đạt, cai đội đôi mười cơ Tả Nhuệ là Lê Cảnh Hàm; Nguyên Giáo Thụ phủ đó, lại kiêm nhiếp biện công vụ trong phủ - Nguyễn Hữu Quân đều là những người có trách nhiệm giữ thành; khi giặc vây bức thành, bọn này đều xông mình lên trước ba quân, lên mặt thành chống đánh giặc cho đến khi thành mất, thân bị giặc giết. Nguyễn Hữu Quân là viên quan văn, thế mà cũng đồ kiếm xông ra chiến đấu; bị giặc bắt được còn lớn tiếng mắng giặc cho đến khi chúng giết ; em y là Bốn cũng bị giặc giết chết. Họ đều là những kẻ lâm trận biết quên mình, tình thật đáng thương. xin chiếu lệ mà tuất cấp cho các viên chức sĩ quan binh lính đó....”

          Trên cơ sở tờ tấu của Bộ Binh, vua Tự Đức đã có tờ Chế ghi ngày 25 tháng 7 năm Tự Đức thứ 25 ( 1872 ), truy tặng cụ thực thụ chức Giáo thụ và gia tặng là “ Phụng Thành Đại Phu, Hàn Lâm Viện Thị Giảng “, tên thuy là “ Đoan Thận “, được liệt thờ vào Trung Nghĩa Từ tại Kinh đô Huế

          Với sự giúp đỡ của Bộ Lễ triều đình vua Tự Đức và quan chức các địa phương, hài cốt của cụ Nguyễn Hữu Quân được cụ bà (phu nhân của cử nhân Nguyễn Hữu Quân) là Phan Thị Tú đưa từ Nam Sách, Hải Dương về chôn tại quê nhà. Hiện nay phần mộ của hai cụ Nguyễn Hữu Quân và Phan Thị Tú được cải táng tại làng Hóa Phú, xã Đại An, huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam.

          Ngày 28 tháng 5 năm Thành Thái thứ sáu ( 1894 ), nhà vua ban Sắc cho ông Nguyễn Hữu Đệ là con trai duy nhất của cụ Nguyễn Hữu Quân đã đủ tuổi trưởng thành được ấm thị hàm Hàn Lâm Viện Đãi Chiếu.

          Hiện nay tại Đền tưởng niệm Trường An thuộc xã Đại Nghĩa huyện Đại Lộc ( trên Núi Lở ) có dựng bia cử nhân Nguyễn Hữu Quân và cụ tú tài Nguyễn Hữu Khát.